Đất rừng phương Nam là bộ phim được chuyển thể từ là thuyết của nhà văn Đoàn Giỏi. Bộ phim làm về về cuộc đời phiêu bạt của cậu bé tên An. Bối cảnh của tiểu thuyết là miền Tây Nam Bộ, Việt Nam vào những năm 1945, sau khi thực dân Pháp quay trở lại xâm chiếm Nam Bộ.
Cảnh đầu tiên của phim là cuộc trò chuyện giữa thầy giáo Bảy và An (Hùng Thuận) đã lấy đi không biết bao cảm xúc của khán giả.
Người thầy mở đầu bằng những lời khuyên đanh thép nhưng đầy tình cảm khi chính mắt thầy lại phải chứng kiến cảnh học trò của mình bị đuổi học do có ba bị nghi ngờ là một “tay Cộng sản nguy hiểm” rồi lại bị bạn bè ăn hiếp, bắt nạt.
Cậu bé An bật khóc khi nghe những lời của thầy giáo Bảy dành cho mình “Thầy không ngờ con tệ bạc quá. Tụi nó làm nhục con mà con chỉ biết khóc lóc như một con thỏ đế hèn nhát.
Mình không gây sự, nhưng phải biết chống trả. Trước khác, bây giờ khác, bây giờ con không chỉ là thằng An, con còn thay mặt ba con đang ở xa.
Họ đuổi con khỏi trường để con đứng về phía ba con. Đừng để ai khinh thường con của một người đang làm quốc sự”.
Thầy đến cuối cùng nói với rằng thầy có tặng An một viên ngọc quý và nhắn gửi món quà này sẽ mang thêm sức mạnh cho ai giữ nó.
Vì điều này đã An dũng cảm quay trở lại lấy lại chiếc cặp của mình. Nhưng An nhận ra viên ngọc mà thầy nói chỉ là một viên đá.
Những lời chia sẻ của thầy giáo Bảy không chỉ có một tầng nghĩa là khuyên bảo An phải mạnh mẽ mà đây còn là những lời gián tiếp thể hiện sự cứng rắn, kiên cường của những người dân yêu nước khi chống lại thực dân Pháp quay trở lại xâm chiếm Nam Bộ.
Tinh thần này cũng được xuyên suốt được truyền tải qua chuyến hành trình đi tìm cha của Anh trong Đất phương Nam.
Hành trình đi về phương Nam của An, cậu đã gặp rất nhiều mảnh đời ngang trái khác nhau, nhưng dù có đi đâu, đi như thế nào cậu bé vẫn luôn được sống trong lòng tốt của những người con đất Việt.
Hành trình đầu tiên của An đã gặp ông thầy Tiều và cô cháu gái Xinh Xinh, hai ông cháu nhà này hành nghề đông sơn mãi võ, trình diễn võ thuật với những trò hú tim để rao bán thuốc.
Biết An hoàn cảnh bơ vơ ông Tiều ra sức giúp đỡ. Hình ảnh cậu bé ăn ngon lành bữa cơm sau nhiều ngày bị bỏ đói khiến khán giả phải thương cảm. Sau, An được theo ông Tiều học nghề và phụ giúp những việc nhỏ.
Ông Tiều dạy An những việc đơn giản nhất để phụ giúp việc trình diễn võ thuật cậu bé An dần làm quen với ngày tháng rong ruổi khắp mọi nơi trên chiếc nghe nhỏ ở nơi đây đã khiến em cảm nhận được tình yêu thương như gia đình. Dù với An, ông Tiều và Xinh Xinh chỉ là những người xa lạ.
Nhưng rồi những ngày hạnh phúc nhỏ nhỏ của An đã không còn nữa, ông Tiều và Xinh Xinh bị bắt đi do bị phát hiện là thành viên của hội kín.
Khoảnh khắc ấy, khán giả chẳng thể không rơi nước mắt khi nhìn An chạy dọc theo bờ đê, đưa ánh mắt dõi theo ông Tiều và Xinh Xinh, dường như chiếc ghe ấy đã trở cả niềm vui và hạnh phúc của cậu đi.
Lời của ca khúc Chú bé đi tìm cha do ca sĩ Bích Phượng thể hiện càng khiến cho khán giả khi xem phim đồng cảm hơn nữa với An “Ôi cảm thương sao, con cá nhỏ bơ vơ đang bơi ngược dòng nước xoáy.
Chú bé thơ sớm mồ côi mẹ. Lạc giữa dòng đời đâu biết đục trong. Chú bé không gia đình, như chiếc lá lìa cành. Đêm nằm mơ giữa vòng tay mẹ. Giữ trọn lời nguyền con phải đi tìm cha”.
Không còn nơi để ở để về cậu bé An gặp lại thầy giáo Bảy, lúc này là thầy đang là trưởng 1 gánh hát. Thầy đã dang rộng cánh tay để bảo vệ-cậu bé dạy em ca múa.
Trong một lần do người thu tiền vé bỏ trốn, gánh hát tan rã, nhưng không vì thế mà bị bỏ lại hiểu hoàn cảnh của An thầy vẫn cưu mang cậu.
Gánh hát được xây dựng lại, họ tiếp tục đi đến vùng đất mới, ở đây họ quyết định diễn miễn phí cho dân nghèo nhưng lại từ chối đến diễn riêng cho ông hội đồng.
Tức giận vì bị từ chối, tối hôm đó, bọn tay sai nhà ông hội đồng đã lẻn đến gánh hát giết chết thầy Bảy không chỉ vậy chúng còn bắt cô Năm đào hát – vợ của thầy Bảy về nhà ông Hội đồng để phục vụ cho quan lớn.
Khi về nhà quan cô Năm lên hát cho mọi người cùng nghe thì đến phân đoạn cô đào hát xin một thanh kiếm, một bàn hương áng và một mảnh khăn tang để hát
Giọt máu chung tình, bày tỏ tấm lòng chung thủy sắc son của Bạch Thu Hà khi khóc chồng là Võ Đông Sơ thiệt mạng ngoài chiến trường khiến người xem không tránh khỏi cảm giác thương tâm và xót xa cho mảnh đời khổ cùng tận của con người thấp cổ bé họng. Kết thúc bài hát thanh gươm lúc đầu xin cô cũng dùng để tự kết liễu cuộc đời của mình.
Vai cô đào hát dường như là nét chấm phá cho bộ phim, tạo thêm sự phong phú cho các tuyến nhân vật và cũng qua nhân vật này thì đạo diễn đã thành công ý đồ của mình khi muốn phản ánh rõ nét hơn về thân phận của những người cùng khổ. Phân cảnh cô đào tự tử được đánh giá là một trong những phân cảnh hay của bộ phim
Con trai của ông Ba bắt rắn là Cò, cậu bé An một lần nữa trên bước đường lưu lạc được cha con của ông Ba cưu mang và yêu thương, giúp đỡ.
Một trong những cảnh quay đắt giá và lấy nhiều nước mắt nhất trong phim là phân đoạn Cò nhớ về ký ức của người mẹ của mình. Bà đã qua đời do bị quân Pháp bắn chết trên đường đi chợ về.
Trong ký ức của cậu bé Cò thì hình ảnh người mẹ rất đặc biệt. Cò tâm sự với An: “Mẹ tao tóc dài lắm. Mỗi lần bà gội đầu, bà kêu tao dội nước.
Có lần bà cạo đầu trọc lốc để vái cho tao lành bệnh. Mỗi lần bả đi chợ về, bả đều mua cho tao cái bánh da lợn. Tao thích nhất là bánh da lợn.
Khi bà bị Tây bắn chết, người ta chở xuồng về, khiêng mẹ tao lên, lấy bánh da lợn ra quăng đi chỗ khác, làm tao khóc quá chừng”.
Vừa khóc Cò vừa nghẹn ngào kể về mẹ của mình không được đạo diễn Vinh Sơn khắc họa quá sướt mướt, mà vẫn có chút gì đó lém lỉnh, ngộ nghĩnh của nhân vật Cò, nhưng bằng cách nào đó vẩn chạm đến tim khán giả một cách mạnh mẽ nhất.
Không chỉ có Cò, trong những cảm xúc chạm tới khán giả là cảm xúc của những đứa bé với mẹ của mình. Xinh Xinh – cô cháu gái của ông Tiều vào mỗi đêm trăng rằm lại ra đầu ghe ngồi chờ mẹ về.
Xinh Xinh tâm sự với An: “Cứ mỗi lần trăng rằm, mẹ sẽ về thăm em. Từ dưới nước bóng trăng kia đi lên, mẹ mặc áo dài vàng, quanh người sáng rực. Lần nào cũng vậy, mẹ ôm em và chải tóc cho em”.
Trong phim có một cảnh về vụ Đồng Nọc Nạng có thể mọi người không biết nhưng đây là một sự kiện có thật xảy ra vào năm 1928, Nguyên gốc câu chuyện cũng chính là gia đình Mười Chức từ nơi khác đến rừng U Minh để khai phá đất rừng, sinh cơ lập nghiệp.
Khi bị bọn địa chủ cường hào ác bá dẫn cò lính tước đoạt lúa và ruộng đất, cả gia đình đã phản kháng, gây nên một cuộc thảm sát khiến máu đã đổ trên cánh đồng này.
Phim đến gần cuối là cảnh Út Trong – em gái của mười Chức tay không giành lại từng thúng lúa từ tay của bọn lính và khi gia đình quyết định sống chết thì cũng là lúc họ phải chịu thua trước họng súng của chúng.
Vợ mười Chức đang mang thai, thấy cảnh chồng mình bị bắn chết tươi không đành lòng mà tức khí trả thù để rồi cũng phải hy sinh bởi những phát đạn.
Nghe tin mấy đứa con mình đều bị Tây bắn chết, bà Tám băng đồng chạy trên bờ kênh, nhưng rồi đau đớn quỵ xuống trong bất lực.
Những hình ảnh trong phim là những suy nghĩ tâm tư của đạo diễn lồng ghép, diễn tả chính xác thân phận bạc bèo của người dân đen lam lũ.
Họ làm ăn, khai phá đất hoang để trồng trọt kiếm kế sinh nhai nhưng phải thua trước họng súng của bọn cường quyền và cũng phải chết tức tưởi ngay trên đồng lúa của mình…
Không thể không kể đến âm nhạc trong phim cũng góp phần không nhỏ vào tạo nên cảm xúc mạnh mẽ cho cảnh phim này.
Lời hát như ai oán vang lên khi Võ Tòng trở về nhà và những ngôi mộ chôn anh em của mình vừa được đắp lên không khác gì lời thở dài cho số phận bị dồn đến đường cùng của người dân nghèo.
TH
